- ปัจจุบันประเทศไทยก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ ทำให้คนมีอายุขัยยืนยาวขึ้น เมื่ออายุมากขึ้น การสร้างสารเคมีในสมองจะลดลง เกิดภาวะทางอารมณ์ที่ถดถอย และโรคทางระบบประสาท เช่น สมองเสื่อม อัลไซเมอร์ พาร์กินสัน โรคหลอดเลือดสมอง การตรวจคัดกรองหาความเสี่ยงเพื่อป้องกันโรคทางสมอง จึงเป็นสิ่งที่ไม่ควรละเลย
- สมองเป็นอวัยวะที่มีการทำงานซับซ้อน จึงต้องใช้การตรวจหลายวิธีเพื่อประเมินสุขภาวะสมอง โดยการตรวจในระดับสารพันธุกรรม Genetic Testing เป็นการตรวจเชิงลึก เพื่อหาระดับความเสี่ยงของโรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์ในอนาคต
- การจัดการทางด้านอารมณ์ให้อยู่ในภาวะที่เป็นสุข จัดการกับความตึงเครียดจากการงาน สภาพเหตุการณ์รอบตัวโดยการผ่อนคลายทางอารมณ์ หากิจกรรมยามว่างที่ชอบเพื่อผ่อนคลาย การพบปะเข้าสังคมพูดคุย (Social Engagement) ซึ่งสามารถป้องกันภาวะสมองเสื่อมได้
ในปัจจุบันเราได้ก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างเต็มตัว คนมีอายุขัยยืนยาวขึ้น ในวัยที่ก้าวผ่านตามเวลา จะมีความถดถอยของสมองตามอายุ และโรคทางระบบประสาทที่พบบ่อยในผู้สูงอายุ เช่น สมองเสื่อม อัลไซเมอร์ พาร์กินสัน โรคหลอดเลือดสมอง รวมถึงภาวะทางอารมณ์ที่ถดถอยในผู้สูงอายุก็มีส่วนมาจากการสร้างสารเคมีในสมองที่ลดลงตามอายุและโรคร่วมที่ผู้ป่วยมี จึงต้องให้ความสำคัญกับวิธีการดูแลตัวเองและผู้สูงอายุ เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดโรคที่เกิดจากความเสื่อมตามอายุดังกล่าว
...
รวมถึงการตรวจคัดกรองหาความเสี่ยงเพื่อป้องกัน ตรวจหาโรคในระยะแรกเริ่ม เพื่อให้การรักษาไม่ให้โรคลุกลามไปในระดับที่รุนแรงจนเกิดภาวะพึ่งพิงผู้อื่นหรือพิการได้ รวมถึงโรคทางสมองของคนวัยทำงาน มีกลุ่มโรคที่พบบ่อยเช่น ความผิดปกติของหลอดเลือดสมอง
สุขภาวะสมอง (Brain Health)
สุขภาวะสมอง คือ ความสามารถการแสดงออกทั้งด้านการเคลื่อนไหว (Movement) ด้านการเรียนรู้ การตัดสินใจ การใช้ภาษา การจดจำ (Cognition) การแสดงออก/การตอบสนองทางอารมณ์ (Emotion, Behavioral, Social Cognition) ได้อย่างเหมาะสมกับช่วงวัยนั้นๆ
การตรวจค้นหาความเสี่ยง เพื่อป้องกันการเกิดโรคทางสมอง
สมองเป็นอวัยวะที่มีการทำงานซับซ้อน จึงต้องใช้การตรวจหลายวิธีเพื่อประเมินสุขภาวะสมอง ค้นหาความเจ็บป่วยโรคทางสมอง โดยเฉพาะความเจ็บป่วยในระยะแรกเริ่ม เครื่องมือหรือวิธีการต่างๆ ในการตรวจวินิจฉัยความผิดปกติ รวมถึงการตรวจค้นหาความเสี่ยง เพื่อลดความเสี่ยงและป้องกันการเกิดโรคทางสมอง ตัวอย่างเช่น
- แบบทดสอบความจำต่างๆ เช่น mini-mental state examination (MMSE) , Montreal cognitive assessment (MoCA test), digit span, Rey-Osterrieth complex figure test, trail making A and B, Stroop task, verbal fluency test, Boston naming test, and clock drawing test นอกจากจะสามารถบอกระดับความสามารถของสมอง ความจำ ยังสามารถบอกรายละเอียดของความผิดปกติได้ เช่น ความผิดปกติเรื่องตัวเลข ทิศทาง ความจำระยะสั้น เป็นต้น
- การประเมินสภาวะทางอารมณ์ ความวิตกกังวล ความเครียด เช่น PH-Q9, GDS, GAD-7 ซึ่งในปัจจุบันผู้ป่วยมักจะมีภาวะทางอารมณ์เข้ามารบกวน ทำให้ส่งผลต่อความจำได้ และเป็นสาเหตุที่ต้องแยกจากโรคทางกายด้วยเสมอ
- การตรวจภาพวินิจฉัยสมองและหลอดเลือด เช่น MRI brain, MRA brain, carotid Doppler ultrasound, transcranial Doppler Ultrasound, CT brain, CTA brain สามารถบอกสุขภาพของเนื้อสมอง โครงสร้างของหลอดเลือด การไหลเวียนของเลือดแบบ real time
- การตรวจการทำงานของสมอง เช่น PET scan, Diffusion tensor imaging โดยบอกรายละเอียดของการทำงานในเชิงลึกของบางโรค เช่น พาร์กินสัน อัลไซเมอร์
- การตรวจไฟฟ้าสมอง Electroencephalography ใช้วินิจฉัยแยกโรคลมชัก ช่วยบอกระดับการทำงานของสมอง
- การตรวจสารชีวภาพ Biomarker ที่เป็นของขยะของเสียในสมอง ซึ่งถ้าเกิดการสะสม ทำให้มีความเสี่ยงที่จะเกิดภาวะสมองเสื่อม เช่น Tau protein, Beta amyloid protein
- การตรวจในระดับสารบ่งพันธุกรรม Genetic Testing เป็นการตรวจเชิงลึก เพื่อหาระดับความเสี่ยงของโรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์ในอนาคต
ซึ่งการตรวจคัดกรองในแต่ละประเภท จะให้ผลการตรวจที่เจาะลึกเฉพาะเรื่อง ในผู้ป่วยที่มีอาการผิดปกติ หรือสงสัยโรคทางสมอง สามารถปรึกษาอายุรแพทย์ระบบประสาทเพื่อให้การตรวจร่างกาย และเลือกการตรวจวินิจฉัยที่เหมาะสม และครอบคลุมกับโรคของผู้ป่วย ซึ่งการค้นหาความเสี่ยง และลดความเสี่ยงดังกล่าวสามารถชะลอและป้องกันการเกิดโรค รวมถึงการวินิจฉัยโรคในระยะแรกเริ่ม สามารถรักษาให้ผู้ป่วยกลับมามีความสามารถตามเดิม ใช้ชีวิตได้ตามปกติ ลดการพึ่งพิงผู้อื่น
ปัจจัยที่ช่วยส่งเสริมสุขภาวะสมองที่ดี ป้องกันสมองเสื่อม
- อาหารที่ดี เน้นอาหารที่มีเส้นใยสูง ลดแป้ง/น้ำตาล ลดเกลือ รับประทานโปรตีนและดื่มน้ำให้เพียงพอ
- การออกกำลังกายสม่ำเสมอ >150 นาที/สัปดาห์ แบ่ง 3-5 วัน/สัปดาห์ ความหนักปานกลาง (Moderate Intensity Aerobic Exercise)
- การพักผ่อนที่ดี โดยเป็นการนอนที่มีคุณภาพ หลับลึกและมีชั่วโมงการนอนที่เพียงพอ เพื่อให้สมองได้ซ่อมแซมและกำจัดของเสียออกจากสมอง
- งดสูบบุหรี่
- จำกัดปริมาณการดื่มแอลกอฮอล์ โดยปริมาณแอลกอฮอล์ที่ไม่อันตรายต่อสมอง คือ ผู้ชายไม่เกิน 8 ยูนิต/สัปดาห์ ผู้หญิงไม่เกิน 6 ยูนิตต่อสัปดาห์ (แอลกอฮอล์ 1 ยูนิต = 10 มิลลิลิตร หรือ 8 กรัมของ Pure Acohol)
- การจัดการทางด้านอารมณ์ ให้อยู่ในภาวะที่เป็นสุข จัดการกับความตึงเครียดจากการงาน สภาพเหตุการณ์รอบตัวโดยการผ่อนคลายทางอารมณ์ หากิจกรรมยามว่างที่ชอบเพื่อผ่อนคลาย การพบปะเข้าสังคมพูดคุย (Social Engagement) ซึ่งสามารถป้องกันภาวะสมองเสื่อมอีกด้วย
- อยู่ในสภาวะแวดล้อมที่ปลอดภัย ป้องกันการเกิดอุบัติเหตุ
- รักษาระดับน้ำตาล ไขมันในเลือด ระดับความดันโลหิตให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม
- รักษาโรคร่วมหากมีโรคประจำตัว
...
7 คำแนะนำในการปฏิบัติตัว เพื่อส่งเสริมสุขภาพสมอง ป้องกันสมองเสื่อมก่อนวัย
- งดสูบบุหรื่ (Non-Smoking)
- ออกกำลังกาย (Physical Activity)
- ทานอาหารที่มีประโยชน์ (Healthy Diet)
- ควบคุมน้ำหนักให้เหมาะสม (Appropriate Body Mass Index)
- ควบคุมระดับความดันโลหิต (Blood Pressure)
- ควบคุมระดับไขมัน (Total Cholesterol)
- ควบคุมระดับน้ำตาล (Blood Glucose)
เราสามารถดูแลส่งเสริมสุขภาพสมองของเราให้มีสุขภาพดี ก่อนที่จะมีอาการป่วย เนื่องจากการที่มีสุขภาพสมองที่ดีเป็นปัจจัยตั้งต้นและส่งผลต่อเนื่องกับสุขภาพทางด้านอื่นๆ ด้วย ซึ่งสมองสุขภาพดี สามารถลดสุขภาพค่าใช้จ่ายทางด้านอื่นๆ ได้ด้วย
ขอบคุณข้อมูลจาก แพทย์หญิง จิตรลดา สมาจาร แพทย์ชำนาญการด้านโรคหลอดเลือดสมอง โรงพยาบาลสมิติเวช สุขุมวิท