พัฒนาการและคำแนะนำในการกระตุ้นพัฒนาการตามวัย
ช่วงวัย 13-24 เดือน
พัฒนาการตามวัย
18 เดือน วิ่งได้คล่อง เริ่มเกาะราวบันไดเดินขึ้นลงได้ จับสีเทียนขีดเป็นเส้นยุ่ง ๆ และต่อก้อนไม้ได้ 2 ชั้น เริ่มพูดคำเดี่ยวที่มีความหมายนอกจากชื่อคนได้หลายคำ รู้จักสิ่งของรอบตัว และหยิบได้ตามคำสั่ง
2 ปี กระโดด 2 เท้าได้ เตะลูกบอลได้ เปิดหนังสือที่เป็นกระดาษอ่อนทีละหน้าและต่อก้อนไม้ได้ 4 ชั้น พูดเป็นวลีสั้น ๆ บอกชื่อสัตว์ได้หลากหลาย ทำตามคำสั่ง 2 ขั้นตอนโดยไม่ต้องมีท่าทางประกอบได้ ใช้ช้อนตักข้าวกินเอง และเริ่มสนใจนั่งเล่นร่วมกับเด็กคนอื่น
การกระตุ้นพัฒนาการตามวัย
ช่วงวัยนี้เป็นช่วงวัยที่ภาษาของเด็กจะพัฒนาอย่างก้าวกระโดด การเล่นกับเด็กผ่านกิจกรรมที่มีภาษาหรือการพูดพากย์กิจกรรมต่าง ๆ เช่น บทบาทสมมติ จะช่วยให้เด็กได้เรียนรู้ภาษาในบริบทสังคมได้ดี เช่นเดียวกับกล้ามเนื้อมัดเล็ก ผู้เลี้ยงดูก็สามารถส่งเสริมผ่านกิจวัตรประจำวัน เช่น การใช้ช้อนตักข้าว ยกแก้วดื่มน้ำ หรือถอดเสื้อผ้าได้ นอกจากนี้ เด็กในวัยนี้จะเริ่มแสดงอารมณ์ที่หลากหลาย การตอบสนองทางอารมณ์โดยการพูดสะท้อนสิ่งที่เด็กรู้สึกจะทำให้เด็กเข้าใจอารมณ์ของตนเองได้ดีขึ้น
ข้อควรระวัง
1. เด็กวัยนี้มีพฤติกรรมสำรวจสิ่งแวดล้อมรอบตัว ดังนั้นจึงควรจัดบ้านและบริเวณแวดล้อมรอบบ้านเพื่อป้องกันการพลัดตกหกล้มและการจมน้ำ รวมถึงควรเริ่มสอนให้เด็กรู้จักหลีกเลี่ยงการเข้าใกล้แหล่งน้ำและจุดอันตรายอื่น ๆ
2. หลีกเลี่ยงการใช้จอมือถือหรือทีวี เพราะอาจกระทบต่อพัฒนาการทางภาษา และลดปฏิสัมพันธ์ทางสังคม
ช่วงวัย 2-3 ปี
พัฒนาการตามวัย
...
2 ปี 6 เดือน โยนลูกบอลขนาดเล็กโดยการยกมือเหนือศีรษะ ต่อก้อนไม้ได้ 8 ชั้น พูดเป็นวลีสั้น ๆ ใช้คำกริยาได้ถูกบริบท และเข้าใจคำบุพบท ในการเล่นร่วมกับผู้อื่นเด็กจะรู้จักรอคอยให้ถึงรอบของตนเองในการเล่นโดยมีผู้ใหญ่คอยบอก
3 ปี ช่วยเหลือตนเองในกิจวัตรประจำวันได้ดีขึ้น เช่น แปรงฟันโดยให้ผู้ใหญ่คอยช่วย ชอบเล่นบทบาทสมมติและเล่นร่วมกับผู้อื่นโดยเข้าใจกฎกติกา พูดเป็นประโยค บอกความต้องการโดยใช้ภาษาได้ดี ปั่นจักรยาน 3 ล้อ วาดรูปวงกลมตามแบบได้
การกระตุ้นพัฒนาการตามวัย
เด็กในวัยนี้จะเข้าใจบริบทสังคมและมีความสามารถจะช่วยเหลือตัวเองในชีวิตประจำวันมากขึ้น ผู้เลี้ยงดูจึงควรเปิดโอกาสให้เด็กช่วยเหลือตัวเองและจัดตารางชีวิตประจำวันให้สม่ำเสมอ รวมถึงควรให้เด็กได้มีโอกาสเล่นร่วมกับเด็กคนอื่นเพื่อฝึกทักษะทางสังคมโดยมีผู้ใหญ่คอยช่วยกำกับ รวมถึงยังแนะนำให้อ่านหนังสือร่วมกับเด็กอย่างต่อเนื่องเพื่อพัฒนาทักษะทางภาษา
ข้อควรระวัง
1. เด็กในวัยนี้มักมีความเป็นตัวของตัวเองสูง ทำให้อาจมีพฤติกรรมร้องดิ้นอาละวาดตามวัยได้ ผู้เลี้ยงดูจึงควรเป็นแบบอย่างในการควบคุมอารมณ์ เช่น ไม่พูดคำหยาบ ใจเย็น รอคอย เมื่อเด็กทำพฤติกรรมไม่เหมาะสมให้ใช้วิธีเพิกเฉยหรือตัดสิทธิ์ หลีกเลี่ยงการตีหรือการใช้ความรุนแรง
2. การเฝ้าระวังอุบัติเหตุ ผู้เลี้ยงดูยังควรดูแลอย่างใกล้ชิด อยู่ในระยะที่มองเห็น และเข้าถึงเด็กได้ทันที รวมถึงควรเริ่มสอนให้เด็กรู้จักหลีกเลี่ยงการเข้าใกล้แหล่งน้ำและจุดอันตรายอื่น ๆ ห้ามเด็กข้ามถนนโดยลำพัง
ช่วงวัย 4-5 ปี
พัฒนาการตามวัย
4 ปี กระโดดขาเดียวได้ พูดออกเสียงได้ชัดเกือบทั้งหมด บอกชื่อ-นามสกุลของตนเอง รู้จักสี 4 สี วาดรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส แต่งตัวเอง คงสมาธิในการฟังนิทานได้ดี รู้จักรอคอย เล่นสมมติเป็นเรื่องราว
5 ปี เดินต่อเท้าเป็นเส้นตรงไปข้างหน้าได้ วาดรูปคนได้ 6 ส่วน จับใจความเมื่อฟังนิทานหรือเรื่องเล่าที่มีความยาวประมาณ 2-3 นาทีได้ สามารถนับและรู้จำนวน 1-5 เข้าใจเหตุผลเบื้องต้น
การกระตุ้นพัฒนาการตามวัย
การเปิดโอกาสให้เด็กได้ช่วยเหลืองานบ้าน โดยให้เด็กได้มีส่วนร่วมในการวางแผน จัดการและรับผิดชอบด้วยตัวเองโดยมีผู้ใหญ่คอยช่วยเหลือ รวมถึงควรให้เด็กได้มีโอกาสเล่นร่วมกับเด็กคนอื่น เพื่อฝึกทักษะทางสังคมโดยมีผู้ใหญ่คอยช่วยกำกับ รวมถึงยังแนะนำให้อ่านหนังสือร่วมกับเด็กอย่างต่อเนื่อง เพื่อพัฒนาทักษะทางภาษา
ข้อควรระวัง
ผู้เลี้ยงดูยังควรเฝ้าระวังอุบัติเหตุและดูแลอย่างใกล้ชิด อยู่ในระยะที่มองเห็นและเข้าถึงเด็กได้ทันที รวมถึงควรเริ่มสอนให้เด็กรู้จักหลีกเลี่ยงการเข้าใกล้แหล่งน้ำและจุดอันตรายอื่น ๆ ห้ามเด็กข้ามถนนโดยลำพัง
ในปัจจุบันแนะนำให้มีการคัดกรองพัฒนาการตามวัยโดยใช้เครื่องมือมาตรฐานที่อายุ 9, 18, 30 เดือน เพื่อให้สามารถคัดกรองปัญหาทางพัฒนาการและช่วยเหลือได้อย่างรวดเร็ว อย่างไรก็ตาม เมื่อผู้ปกครองพบปัญหาหรือข้อสงสัย สามารถปรึกษากุมารแพทย์ที่คลินิกสุขภาพเด็กดีได้เสมอ
@@@@@@@
แหล่งข้อมูล
อ.พญ.กนกพรรณ ชูโชติถาวร สาขาพัฒนาการและพฤติกรรม ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
อ่านคอลัมน์ "ศุกร์สุขภาพ" เพิ่มเติม
...