แม่น้ำกก-แม่น้ำสาย ปนเปื้อนสารหนู ชาวบ้านตายผ่อนส่ง ต้นตอเหมืองจีนเทา

ชาวบ้านตายผ่อนส่ง แม่น้ำกก-แม่น้ำสาย ปนเปื้อนสารหนู ต้นตอเหมืองจีนเทาฝั่งเมียนมา เผยประมงพื้นบ้าน ร้านอาหารริมน้ำเจ๊งระนาว ปลาเนื้ออ่อนแม่น้ำกก คนซื้อกลัวสารตกค้างจนขายไม่ได้ คาดกระทบคนเชียงราย 1.2 แสนคน

ดร.สืบสกุล กิจนุกร อาจารย์ประจำสำนักวิชานวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ที่ลงพื้นที่เก็บตัวอย่างน้ำ เล่าให้ทีมข่าวไทยรัฐออนไลน์ ว่า แม่น้ำที่มีสารหนูปนเปื้อนใน จ. เชียงราย ตอนนี้มี 3 สาย คือ แม่น้ำกก แม่น้ำสาย แม่น้ำโขง

แม่น้ำกก มีต้นน้ำอยู่ที่รัฐฉาน ประเทศเมียนมา มีการทำเหมืองแร่หายาก โดยนักลงทุนชาวจีน ไหลเข้าไทยที่ อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ จากนั้นไหลมาสู่ อ.เมือง จ.เชียงราย ผ่าน 4 อำเภอของเชียงราย ก่อนไหลไปลงที่แม่น้ำโขง ที่บ้านสบกก อ.เชียงแสน จ.เชียงราย

แม่น้ำสาย มีต้นน้ำอยู่ในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา มีการทำเหมืองแร่ทอง โดยนักลงทุนจีน แต่คนละจุดกับแม่น้ำกก ซึ่งไหลเข้าไทยที่ อ.แม่สาย และไหลผ่านตัวอำเภอผ่านสะพานมิตรภาพท่าขี้เหล็กแห่งที่ 1 และแห่งที่ 2 ก่อนผ่านตัวเมืองในพื้นที่ชุมชนเกษตรกรรม มีแม่น้ำรวกที่ไหลมาบรรจบกับแม่น้ำสาย โดยแม่น้ำทั้งสองสายนี้ไหลลงแม่น้ำโขง บริเวณสามเหลี่ยมทองคำ อ.เชียงแสน จ.เชียงราย

การปนเปื้อนสารหนูเกินมาตรฐาน สาเหตุจากต้นน้ำของแม่น้ำกก และแม่น้ำสาย มีการทำเหมืองในลักษณะต่างกัน โดยนักลงทุนชาวจีน ที่ไม่ได้มีบ่อบำบัดน้ำเสียจากการทำเหมืองอย่างมีมาตรฐาน ทำให้สารพิษที่มาจากการสกัดแร่ไหลลงสู่แม่น้ำ ซึ่งต้นน้ำของทั้ง 2 แห่ง เป็นเหมืองแร่ทองคำ และแร่หายาก
แม่น้ำกก มีความชัดเจนว่าปนเปื้อนมาตั้งแต่ช่วงปี 2567 โดยเฉพาะในเหตุการณ์น้ำท่วมใหญ่ที่มีโคลนไหลมาด้วย เนื่องจากมีการเปิดหน้าดิน เพื่อทำเหมืองในพื้นที่ต้นน้ำ แต่ปีที่แล้วไม่มีการตรวจหาสารโลหะหนักที่ปนเปื้อนในแม่น้ำ

แม่น้ำสาย ปีที่แล้วเจอปัญหาน้ำท่วมเช่นกัน ซึ่งเคยมีการตรวจสอบของการประปาส่วนภูมิภาคว่ามีสารโลหะหนักปนเปื้อน แต่ไม่ได้เป็นประเด็นที่คนในสังคมสนใจมากนัก

แม่น้ำสาย-แม่น้ำกก ขุ่นผิดปกติ ต้นเหตุหาสารหนู

"ดร.สืบสกุล" เล่าถึงการไปพบว่าแม่น้ำสาย และแม่น้ำกก มีสารหนูปนเปื้อนเกินมาตรฐาน เนื่องจากปีนี้น้ำแล้ง แต่น้ำในแม่น้ำมีสีขุ่นอยู่ตลอด ประกอบกับเดือน มี.ค.ปี 68 ชาวบ้านใน อ.แม่อาย ที่แม่น้ำกกไหลผ่านได้รวมตัวกันเพื่อขอให้ยุติการทำเหมืองในเขตแม่น้ำกก เพราะชาวบ้านในพื้นที่มีพี่น้องในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา มีการพูดคุยกันถึงปัญหาและสารปนเปื้อนที่มากับแม่น้ำ เลยมีการเก็บตัวอย่างน้ำตามชายแดนไปวิเคราะห์ พบว่ามีสารหนูปนเปื้อนเกินค่ามาตรฐาน

ขณะเดียวกันมีการตรวจตะกอนดิน ในพื้นที่แม่น้ำสาย และแม่น้ำกก มีสารหนูปนเปื้อน บ่งชี้ได้ว่าสารหนูมีการปนเปื้อนทั้งในน้ำ และตะกอนดิน ที่มีสัตว์ขนาดเล็กหากินอยู่ตามหน้าดิน ได้รับสารหนูสะสม อาจกระทบกับคนที่จับสัตว์น้ำเหล่านั้นไปกิน

ผลกระทบจากการมีสารหนูปนเปื้อนในแม่น้ำสาย และแม่น้ำกก เกินกว่ามาตรฐาน ตอนนี้ทำให้ร้านอาหารที่ทำเป็นซุ้มริมแม่น้ำในเขต อ.แม่อาย และ อ.เมืองเชียงราย ทยอยปิดกิจการจำนวนมาก ขณะประชาชนในพื้นที่ เริ่มเกิดความไม่มั่นใจในการใช้น้ำประปาแม้การปนเปื้อนสารหนู ออกฤทธิ์แบบสะสมในการก่อให้เกิดโรคมะเร็งในอีก 10 – 20 ปี

“สิ่งที่น่ากังวลต่อไปคือ เกษตรกร ที่ใช้น้ำจากแม่น้ำสายและแม่น้ำกก ในการทำการเกษตร ยังไม่มีใครรู้ว่า น้ำที่นำมาใช้จะปนเปื้อนไปในพืชผลหรือไม่ เพราะไม่มีหน่วยงานไหนเข้ามาตรวจสอบ ขณะแม่น้ำสาย ยังไม่มีหน่วยงานภาครัฐ ไปตรวจอย่างจริงจัง"

แม่น้ำสาย มีความอันตรายมากที่สุด เพราะมีการทำเหมืองในเขตประเทศเพื่อนบ้านมาเป็น 10 ปี ถ้าเทียบกับแม่น้ำกก มีการทำเหมืองในประเทศเพื่อนบ้านมาเมื่อ 2 ปี

“เหมืองทั้ง 2 แห่งที่อยู่ต้นทางของแม่น้ำ อยู่ในการปกครองของกองกำลังว้า สำหรับผลกระทบต่อประชาชน ถ้ามองเฉพาะผู้ที่ใช้น้ำประปาในเชียงราย ที่ขึ้นทะเบียนประมาณ 4 หมื่นราย แต่อาจมีประชากรที่ใช้น้ำประมาณ 1.2 แสนคน ขณะเดียวกันคนที่ทำอาชีพหาปลาในแม่น้ำกก ตอนนี้ต้องหยุดหาปลา เดิมปลาเนื้ออ่อนในแม่น้ำกก กิโลกรัมละ 200 บาท แต่ตอนนี้พอมีสารหนูปนเปื้อน ปลาเนื้ออ่อนแทบจะไม่มีคนซื้อ”

เท่าที่สำรวจ สารหนูไม่ค่อยแพร่กระจายไปตามแม่น้ำสาขา แต่ปนเปื้อนในแม่น้ำที่ไหลลงแม่น้ำโขงเป็นหลัก เพราะเราไม่ทราบว่าการทำเหมืองจากต้นทาง มีการทำทั้งวันทั้งคืนหรือไม่ แต่น่าจะทำทุกวัน เพราะน้ำในแม่น้ำขุ่นทุกวัน ไม่เคยใสเหมือนแต่ก่อน

ผลสำรวจแนวทางแก้สารพิษ แม่น้ำสาย-แม่น้ำกก

"ดร.สืบสกุล" กล่าวว่า ตอนนี้ มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ได้เก็บตัวอย่างน้ำทั้งหมดไปวิเคราะห์อย่างละเอียด คาดว่าผลวิเคราะห์จะออกในช่วงสัปดาห์หน้าประมาณ วันที่ 7 พ.ค. 68 โดยผลจะบอกสารปนเปื้อนในน้ำว่ามี 1.สารหนู 2.ปรอท 3.แคดเมียม 4.ตะกั่ว 5.แมงกานีส หรือไม่ โดยความแม่นยำของผลตรวจจะสูง

สำหรับแนวทางแก้ไขคือ 1.ต้องยุติการทำเหมืองในประเทศเพื่อนบ้าน ฟื้นฟูตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำที่แม่น้ำโขง เพื่อให้สารหนูเจือจางไป

ส่วนแนวทาง 2.รัฐบาลควรไปเจรจากับประเทศเพื่อนบ้าน และไปเสนอมาตรการในการทำเหมืองให้เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม แต่น่าจะเป็นเรื่องยาก เพราะเหมืองเหล่านี้ เป็นของนายทุนจีน ที่ต้องการจะประหยัดต้นทุน เลยไม่มีระบบการจัดการน้ำอย่างเป็นระบบ หรือเรียกนายทุนเหล่านี้ว่า จีนเทา ซึ่งน่าจะไม่ยอม เพราะต้องแบกต้นทุนเพิ่ม

หากหน่วยงานรัฐยังแก้ปัญหาการปนเปื้อนของสารหนูในแม่น้ำสาย-แม่น้ำกก ไม่ได้ ยิ่งส่งผลกระทบต่อชาวบ้านทั้งทางเศรษฐกิจ การท่องเที่ยว และคุณภาพชีวิต ที่อนาคตจะเห็นคนที่ป่วยจากสารพิษเหล่านี้มากขึ้น

ผลตรวจเบื้องต้น แม่น้ำสาย-แม่น้ำกก

ผลตรวจสารหนูในแม่น้ำ อ.แม่สาย - อ.เชียงแสน จ.เชียงราย พบเกินค่ามาตรฐานสูงสุด 19 เท่า
วันพุธที่ 30 เมษายน 2568
1. แม่น้ำสาย บ้านถ้ำผาจม หัวฝาย
พบสารหนูปริมาณ 0.14* mg/L
2. ลำเหมือง บ้านหัวฝาย (หลังตลาดสายลมจอย)
ไม่พบสารหนูเกินค่ามาตรฐาน
3. แม่น้ำสาย สะพานมิตรภาพ 1
พบสารหนูปริมาณ 0.14* mg/L
4. คลองชลประทานที่ 2 บ้านเหมืองแดง
พบสารหนูปริมาณ 0.18* mg/L
5. แม่น้ำรวก บ้านเวียงหอม ตำบลเกาะช้าง
พบสารหนูปริมาณ 0.12* mg/L
6. แม่น้ำสาย สะพานมิตร 2 บ้านสันทราย
พบสารหนูปริมาณ 0.12* mg/L
7. แม่น้ำรวก บ้านสมรวก เชียงแสน
พบสารหนูปริมาณ 0.12* mg/L
8. สามเหลี่ยมทองคำ แม่น้ำรวก
พบสารหนูปริมาณ 0.19* mg/L
9. แม่น้ำโขง เทศบาลตำบลเวียง เชียงแสน
พบสารหนูปริมาณ 0.14* mg/L

ค่ามาตรฐานต้องน้อยกว่า 0.01 mg/L
ทั้งนี้ ผลดังกล่าวเป็นเพียงผลการตรวจเบื้องต้นทางทีมวิจัยจะนำตัวอย่างน้ำส่งตรวจใน Lab มาตรฐานต่อไป
โครงการจัดตั้งสถาบันวิจัยและพยากรณ์ภัยพิบัติทางธรรมชาติในเขตภาคเหนือตอนบน

ภาพจาก : สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 เชียงใหม่