แม่น้ำกก - แม่น้ำสาย หลากชีวิตสังเวยมลพิษข้ามแดน ผลกระทบเหมืองประเทศเพื่อนบ้าน สายน้ำเคยหล่อเลี้ยงกลับทำให้คนที่ลงเล่นน้ำมีผื่นแดง ขนาดช้างที่มีผิวหนังหนา ยังเจอไม่ต่างกัน ตลาดปลาเคยคึกคัก ขายได้วันละหมื่นบาท เงียบเหงารอวันสูญหาย
แม่น้ำที่เคยหล่อเลี้ยงชีวิตกลายเป็นสายน้ำพิษ ที่ผู้คนไม่กล้าแตะต้อง คนไทยหลายล้านคน ต้องมารับกรรม จากสิ่งที่พวกเราไม่ได้ก่อ วิกฤตครั้งนี้ มีต้นตอมาจากการทำเหมืองแร่ในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา ทั้งแร่ทองคำ และแร่แรร์เอิร์ท ที่มุ่งแต่ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ โดยไม่คำนึงต่อผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมที่ตามมา
สารพิษอันตรายจากเหมืองแร่ถูกปล่อยลงสู่แม่น้ำสายหลัก และไหลเข้าสู่แม่น้ำหลายสายที่หล่อเลี้ยงชีวิตผู้คนในพื้นที่ภาคเหนือของประเทศไทย
สมเกียรติ เขื่อนเชียงสา นายกสมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิต เล่าว่า มันคือสารพิษที่กำลังก่อตัวทำร้ายคนที่ใช้ประโยชน์ในแม่น้ำเราต้องสื่อสารข้อเท็จจริงทั้งหมด เพราะสารพิษที่เจอมันเริ่มต้นแล้ว มันกำลังถูกสะสม เรากำลังโดนวางยา
...
ความเดือดร้อนแสนสาหัสที่คนไทยจำนวนมากต้องแบกรับไว้ จากมลภาวะที่พวกเราไม่ได้ก่อขึ้นเลย แม้แต่น้อย กำลังกระจายตัวออกเป็นวงกว้าง ส่งผลกระทบถึงวิถีชีวิตของคนในพื้นที่ทุกภาคส่วน วันนี้พวกเขาต้องเผชิญกับน้ำที่ปนเปื้อนสารเคมี สิ่งมีชีวิตในนาข้าวที่เคยชุกชุมกลับล้มตายอย่างไม่ทราบสาเหตุ
จากข่าวสารปนเปื้อน ทำปลาแม่น้ำกกติดเชื้อ ปลาแม่น้ำที่เคยเป็นสินค้าขายดี สร้างอาชีพให้คนในชุมชนก็ได้รับผลกระทบอย่างหนักจากวิกฤติครั้งนี้ ถึงแม้ว่าปลาส่วนใหญ่จะสามารถนำมารับประทานได้อย่างปลอดภัย แต่ความกังวลต่อสารพิษปนเปื้อน ก็เปลี่ยนรูปแบบของผู้บริโภคไปอย่างสิ้นเชิง
แม่ค้าปลา ตลาดปลาชุมชนเชียงแสนน้อย จ.เชียงราย เล่าว่า ไม่มีใครเขากล้ากินปลา เดือดร้อนมาก จากขายได้วันละหมื่นบาท บางวันไม่ได้เลย แต่ต้องอยู่ให้ได้ เพราะเราแก่แล้ว
ด้วยทุกชีวิตที่ต้องพึ่งพาสายน้ำ ต่างได้รับผลกระทบอย่างทั่วถึง ไม่เว้นแม้กระทั่งปางช้างกะเหรี่ยงรวมมิตร เพราะแม้แต่ช้าง สัตว์ใหญ่ที่มีผิวหนา ก็มีอาการผื่นขึ้นทั้งตัวหลังลงเล่นในแม่น้ำกก รวมถึงควาญช้างเองก็พบเจออาการเดียวกัน
แม่สาย คือพื้นที่ที่เกิดอุทกภัยอยู่เป็นประจำ แต่หลังจากการทำเหมืองในรัฐฉานเกิดขึ้น มวลน้ำก็พัดพาเอาดินโคลนมามากกว่าที่เคย ซึ่งอาจเป็นสาเหตุให้เกิดน้ำท่วมได้ง่ายขึ้น และหากมวลน้ำมหาศาลที่ไหลมามีสารพิษปะปน ก็อาจกลายเป็นสิ่งที่ซ้ำเติมความเดือดร้อนให้คนในพื้นที่มากขึ้นอีกหลายเท่าตัว
ท่ามกลางกระแสความหวาดกลัวของผู้คนริมแม่น้ำ เราลงพื้นที่ติดตามการทำงานของกรมควบคุมมลพิษหน่วยงานที่ต้องเฝ้าระวังคุณภาพน้ำอย่างเข้มข้นกว่าที่เคย จากเดิมที่ตรวจสอบเป็นรอบเดือน ทุกวันนี้ ต้องเพิ่มความถี่เป็นรายสัปดาห์ ทำให้ภาระงานของเจ้าหน้าที่เพิ่มขึ้นตามไปด้วย
ปิยนุช ทรวงคำ นักวิชาการสิ่งแวดล้อมชำนาญการ สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (เชียงใหม่) กล่าวว่า เราตรวจ 27 จุด พบสารปนเปื้อนหมดเลย มีแม่น้ำกก บางจุดมีสารหนูแต่ไม่อันตรายเท่าไร ที่เราทำอยู่นี่ มันแก้ปัญหาได้ตรงไหน เพราะไม่ได้แก้ปัญหาที่ต้นเหตุ
...
ชาวบ้านหลายคนเริ่มไม่มั่นใจ แม้แต่น้ำประปาในบ้านตัวเองที่แหล่งกำเนิดมาจากแม่น้ำที่ปนเปื้อนสารพิษ เพื่อสร้างความมั่นใจ ทางจังหวัดจึงตั้งศูนย์ตรวจคุณภาพน้ำ 4 จุดทั่วเชียงรายเราจึงทดลองนำน้ำประปามาทดสอบหาความปนเปื้อน เพื่อตรวจสอบความปลอดภัยเบื้องต้น
ภัยจากเหมืองแร่ที่อยู่ไกลออกไปกลับทำให้ไทยกลายเป็น ‘เขตสังเวย’ ที่ต้องรับผลกระทบจากอุตสาหกรรมที่หละหลวมในด้านจิตสำนึก หลายชีวิต กำลังเผชิญกับสารพิษข้ามพรมแดน จนเกิดคำถามจากคนในพื้นที่ว่า หรือชีวิตของพวกเขา ไม่มีค่ามากพอให้ปกป้อง การเจรจาต่อรองกับเพื่อนบ้าน ให้เพิ่มมาตรการความปลอดภัยในการทำเหมืองแร่ คือสิ่งที่ชาวบ้านต้องการอย่างเร่งด่วนที่สุด ก่อนที่สารพิษที่เขาไม่เคยร้องขอ จะกัดกร่อนวิถีชีวิตของพวกเขาจนพังพินาศไป
...
ติดตาม #ข่าวแสบเฉพาะกิจ รายการวาไรตี้ข่าวสุดแสบ จะพิสูจน์ ตรวจสอบ พร้อมลงทุกพื้นที่ ขยี้ทุกความจริง ทุกวันเสาร์ 6 โมงเย็น ทางไทยรัฐทีวี ช่อง 32.